Coaching in de kleuterklas

Lesgeven aan kleuters is een vak apart. Waar vroeger een aparte opleiding kleuterleidster was, is dit nu slechts één van de onderdelen op de PABO. “In de praktijk merken we dat veel kleuterleerkrachten vragen hebben. Er is veel behoefte aan specifieke kennis,” vertelt Wies van Engelen, gedragsexpert en coach op het gebied van kleuteronderwijs bij KEC Onderwijs.

Drie experts van KEC Onderwijs waren in de periode 2019-2020 betrokken bij het project Het Jonge Kind. In het project deden 8 scholen mee in West-Brabant, met in totaal 19 kleutergroepen. Het doel was om leraren in het kleuteronderwijs te versterken en hen te begeleiden bij vragen over sociaal-emotioneel gedrag bij kleuters. Wies van Engelen: “Op school gaat de aandacht vooral uit naar groep 3 tot en met 8. Gedragsproblemen spelen in die groepen vaak op. Toch zie je op de kleuterleeftijd ook al veel. Hoe eerder je dit signaleert en hierop reageert, hoe groter de kans dat je het in goede banen kunt leiden.”

Lang doormodderen of grenzen bewaken?
In totaal werden 30 kleuterleerkrachten begeleid. Gaandeweg kwam de vraag vanuit de scholen om ook leerkrachten van groep 3 te begeleiden. Het project is daarom uitgebreid. Wies: “De leerkrachten waren heel blij met onze hulp. Vaak zien leerkrachten wel bepaalde gedragsproblemen bij kleuters, maar weten ze niet of het een fase in de ontwikkeling is of dat er meer aan de hand is. Doordat wij observeerden in de klas en de les nadien met de leerkracht bespraken, konden we met hen meekijken en heel gerichte kennis overdragen en adviezen geven.” Juf Anja beaamt dat: “De coach van KEC observeerde bij ons in de klas en zag al heel veel gebeuren. Kinderen waar wij als leerkrachten vragen of zorgen over hadden, haalde zij er ook meteen uit. Als juf probeer je zelf al het één en ander. Als dat geen effect heeft, is het goed om hulp in te schakelen. Ik twijfelde vaak of dat niet ‘overdreven’ was. Maar soms modderen we wat te lang aan. De coach gaf aan welke voordelen het heeft om in een vroeg stadium hulp in te roepen: laat je collega of een IB’er meekijken of vraag advies aan een expert. Zo voorkom je dat bepaald gedrag ontspoort. Zij hielp om onze grenzen te bewaken. Ik sta nu veel sterker voor de klas. Ik weet nu dat ik op mijn gevoel mag vertrouwen als ik denk: Hier is meer aan de hand.

Wanneer hulp inroepen?
Eén van de andere coaches kleuteronderwijs van KEC, geeft als voorbeeld: “Als een kind in de klas heel beweeglijk is en zich slecht kan concentreren, dan geef je als leerkracht kortdurende activiteiten, je past het materiaal aan op zijn niveau, stuurt ‘m een keer extra om een boodschap. Maar als het teveel energie gaat kosten en het is storend voor andere kinderen, dan moet je hulp inroepen.” De drie coaches merkten dat leerkrachten in de onderbouw minder snel aan de bel trekken. “De stap om het te bespreken met een IB’er is vaak te groot. Dat heeft te maken met het kind de ruimte willen geven en te weinig kennis. Je weet niet of het een fase is en vanzelf weer over gaat, of het normaal gedrag is voor die leeftijd. Mijn advies: als je aanpassingen doet in het aanbod of in de omgeving, bijvoorbeeld minder prikkels, en je merkt na een paar weken of maanden nog steeds geen verbetering, trek dan aan de bel. Vraag de IB’er voor een observatie in de klas, spar met elkaar.”

Leren luisteren moet je ook oefenen
De leerkrachten deden veel nieuwe kennis en inzichten op. Wies: “Er is meer inzicht in de ontwikkeling van jonge kinderen en hoe je hierop kan anticiperen in de klas. Als je weet dat een jongetje van 5 jaar ongeveer 5 minuten kan stilzitten, dan snap je ook dat hij onrustig wordt als je verwacht dat hij 45 minuten stilzit bij een kringgesprek. Dan kun je je les aanpassen.” Kinderen leren ook sneller als je meer zintuigen inzet, zoals bij bewegend leren. Door in de handen te klappen en tot tien te tellen, wordt het brein op meerdere manieren geprikkeld en pakt het kind het sneller op. Wies: “Vaak moet je bepaalde vaardigheden eerst meer oefenen, zoals leren luisteren. Dat kun je doen met een spelletje Maria Koekoek op het schoolplein. En als een kind moeite heeft om zelf tot spelen te komen, is het belangrijk om als juf mee te spelen. Dat heeft effect in de poppenhoek, maar ook in de speelpauze op het schoolplein. Dat noemen we ‘modelling’. Door eerst een paar minuten mee te spelen, kijken de kinderen het spelen af en gaan ze daarna zelf verder spelen.”

Rustmomenten inbouwen
De leerkrachten waardeerden de tips om (nog) meer structuur aan te brengen in de dag: pictogrammen gebruiken om dingen duidelijk te maken, het dagprogramma met de klas doornemen, een vaste plek in de kring. Ook is het belangrijk om meer rustmomenten in te bouwen. Juf Anja: “Tijdens het fruit eten is het nu altijd stil, dat is een rustmoment. In het begin dacht ik: Moet dat nou echt? Maar het is juist heel fijn. Voor jezelf een moment van rust, maar de kinderen vinden het ook heerlijk om even rustig te zitten. Na de lunchpauze komen kinderen vaak heel onrustig binnen. Dan bouw ik ook een rustmoment in. Alle kinderen gaan aan hun tafeltje zitten, leggen hun hoofd op hun armen op tafel, en dan tik ik op de triangel. Even een paar minuten stil. Soms vertel ik een kort verhaaltje. Het is maar vier minuten, maar ze vinden het heel fijn, dat zeggen ze ook.”

De leerkrachten kregen meer kennis over ADHD, Autisme en andere gedragsproblemen, met praktische tips en tools om hiermee om te gaan. Door de ruime ervaring met sociaal-emotionele gedragsproblemen bij kleuters wisten de coaches het gedrag te ‘vertalen’ naar de leerkracht. Met behulp van co-teaching kregen leerkrachten in de klas tools en tips hoe zij adequaat kunnen handelen.

Wil jij ook sparren over kleuteronderwijs?

KEC Onderwijs heeft een aantal experts op het gebied van kleuteronderwijs die jou kunnen begeleiden en adviseren over omgaan met gedragsproblemen bij kleuters. Coaching met praktische tips die aansluiten bij de situatie in jouw klas, die je meteen verder helpen.

Neem contact met ons op via 076-5025995 of kec@koraal.nl en we helpen je verder.